پاتوق

اما نكته بسيار هيجان‌انگيز اينجاست كه با پيشرفت علم و دانش در دوران كنوني مي‌توان كتاب حيات وحش را برعكس ورق زد و رفت به زمانه دايناسورها و گوشه‌هايي از دنياي پر رمز و راز زندگي موجودات آن دوران را دوباره در برابر چشم جان بخشيد.

با توجه به دانسته‌هاي نوين از زندگي دايناسورها، امروزه ديگر اين موجودات ماقبل تاريخ بخشي از تاريخ و فرهنگ مردم جهان شده‌اند.

اسكلت تعداد زيادي از آنها در موزه‌هاي سراسر دنيا مورد بازديد هزاران علاقه‌مند قرار گرفته و به شكل‌هاي گوناگون در فيلم‌ها و كتاب‌ها به تصوير كشيده شده‌اند.

تحقيق و پژوهش در اين زمينه يكي از شگفت‌انگيزترين و پررمز و راز‌ترين بخش از مسير اكتشافاتي بشر در سرگذشت ده‌ها ميليون سال پيش زمين است.

براي شناخت بهتر اين موجودات، دانشمندان تاكنون تحقيقات فراواني انجام داده‌اند، اما در زمينه ميزان حرارت بدن دايناسورها اطلاعات كمي وجود دارد و اين موضوع همواره يكي از سوالاتي بوده كه دانشمندان در تلاش براي پاسخ به آن ناتوان بودند.

داستان از آنجا آغاز شد كه دانشمندان در دوره‌اي توانستند با تجزيه و تحليل‌هايي روي فسيل دايناسورها بويژه دايناسورهاي دوره‌ ژوراسيك و با آناليزهاي شيميايي موفق به اندازه‌گيري دماي بدن آنها شوند، اما اين موفقيت تنها مانند چسباندن دماسنج روي بدن موجوداتي بود كه 150 ميليون سال از انقراض آنها مي‌گذشت. كسي انتظار نداشت كه اين نتايج چندان هم دقت داشته باشد.

اما تحقيقات نشان داد آنها بسيار پرحرارت‌تر و پرانرژي‌تر از آن چيزي بوده‌اند كه تصور مي‌شد و اين اندازه‌گيري توانست حداقل تصوير ذهني دانشمندان را در رابطه با اين موجودات تغيير دهد.

قبلا تصور مي‌شد دايناسورها موجوداتي خونسرد هستند، اما اين تحقيقات جديد باعث ايجاد شبهه در تصورات قديمي شد.

با اين حساب دانشمندان هنوز نمي‌توانستند به سوال مهمي كه حالا هم پرسيده مي‌شد ـ در رابطه با خونسرد يا خونگرم بودن دايناسورها ـ پاسخ دهند. جواب اين پرسش به تحقيقات بيشتري احتياج داشت.

بنابراين پژوهشگراني به رهبري تيم تحقيقاتي انستيتو تكنولوژي كاليفرنيا با استفاده از رويكردي جديد به مطالعه در اين زمينه پرداختند.

قبل از اين معمولا از روي اندازه پا، سرعت دويدن و شكارچي‌بودن دايناسورها در مورد ميزان دماي بدن آنها قضاوت مي‌شد، اما اين بار دانشمندان با تجزيه و تحليل غلظت ايزوتوپ‌هاي ميناي فسيل دندان دايناسورها اقدام به اندازه‌گيري درجه حرارت بدن دايناسورها كردند.

بر اين اساس، دانشمندان دو پارامتر از مواد تشكيل‌شده در ميناي دندان دايناسورها را مورد بررسي قرار دادند كه شامل ايزوتوپ‌هاي اكسيژن و كربن بود. اين ايزوتوپ‌هاي سنگين كه همواره تمايل دارند به هم چسبيده و پيوند بخورند تحت تاثير ميزان حرارت محيط قرار دارند. به اين ترتيب مطالعات با تجزيه و تحليل تجمع اين ايزوتوپ‌ها در طيف‌هاي دمايي متفاوت ادامه پيدا كرد.

يكي از چالش‌هاي محققان در اين زمينه، جلب همكاري موزه‌داران براي ارائه نمونه‌هاي دندان‌ها بود چراكه تقريبا اين تحقيقات به دندان آسيب جدي وارد مي‌كرد و در بعضي موارد براي تحقيقات نياز به 100 ميلي‌گرم از دندان پودرشده بود كه در اين حالت ديگر اصل دندان واقعا آسياب مي‌شد.

برخي از اين دندان‌ها به اندازه‌اي نادر هستند كه طبيعتا هيچ‌كس مايل به سپردن آنها در دست محققاني كه آسياب برقي‌شان را در كيف ابزار پنهان كرده‌اند، نيست.

از اين رو، آنها كار را با بررسي نمونه‌هايي از دندان‌هاي دايناسورهاي گياهخوار كه گردني بلند و سري كوچك داشتند آغاز كردند، اما اين دايناسورها براي پژوهشگران نسبتا غيرجذاب بودند.

محققان موسسه تكنولوژي كاليفرنيا با بررسي 11 دندان از دايناسورهايي مانند «براچيوسائوروس»، «كاماراسائوروس» و دو دايناسور بزرگ «سوروپاد» كه در حدود 150 ميليون سال پيش زندگي مي‌كرده‌اند، به نتايج جالب توجهي دست پيدا كردند.

يافته‌هاي جديد مدركي مستند براي اثبات خونگرم بودن دايناسورها و قابليت تعديل‌كردن دماي بدن توسط اين جانداران بود.

اين در حالي است كه خزندگان امروزي مانند مارمولك‌ها، مارها و كروكوديل‌ها از چنين توانايي برخوردار نيستند و حرارت بدن آنها براساس شرايط محيطي تغيير مي‌كند، آنها با سرد شدن هوا فعاليت خود را محدود كرده و با گرم شدن آن فعال‌تر مي‌شوند.

با اين همه، يافته جديد نمي‌تواند پايان مطالعات باشد و هنوز بحث‌هايي در زمينه متابوليسم دايناسورها ادامه دارد.

دانشمندان معتقدند جانداراني به عظمت دايناسورهاي «سوروپاد» به واسطه بدن‌هاي بزرگشان مانند عايق عمل كرده و مي‌توانسته‌اند گرما را در بدن خود نگه دارند كه اين عملكرد شبيه پستانداران و پرندگان بزرگ بوده است، اما شايد انجام تحقيقات روي دايناسورهاي كوچك‌جثه اين معما را حل كند.

در واقع اين احتمال وجود دارد كه دايناسورها بسيار پرانرژي‌تر و پرحرارت‌تر از آنچه مطالعه روي فسيل دندان آنها آشكار كرده، باشند چراكه آنها سيستم خنك‌كننده بدني بسيار پيچيده‌اي داشته‌اند كه هنوز براي دانشمندان ناشناخته است. آنها مي‌توانستند بشدت سوخت و ساز بدن را كاهش داده يا حرارت اضافي بدن را به اطراف منتشر كنند.

اكنون محققان در نظر دارند درجه حرارت بدن دايناسورهاي كوچك‌تري كه از قابليت حفظ دماي كمتري برخوردار بوده‌اند را تخمين بزنند.

در صورتي كه درجه حرارت بدن آنها نيز بالا باشد مي‌توان به يقين اعلام كرد كه دايناسورها موجوداتي خونگرم بوده‌اند.

از اين ‌رو محققان دريافتند دماي بدن «براچيوسائوروس»‌ها چيزي حدود 38.2 درجه سلسيوس و «كاماراسائوروس»‌ها حدود 35.7 سلسيوس بوده است. اين دما بيشتر از خزندگان امروزي مانند كروكوديل‌ها و تمساح‌ها و كمي كمتر از پرندگان است.

به اين ترتيب اگرچه حدودا در نيمه نخست قرن 20 دانشمندان دايناسورها را جانوراني تنبل، خنگ و خونسرد مي‌دانستند، اما با گسترش تحقيقات به نظر مي‌رسد بايد تصوير جديدي درباره اين موجودات شگفت‌انگيز و اسرار‌آميز ترسيم كرد. تصويري كه هر روز عوض شده و رنگ جديدي مي‌گيرد.